Επικίνδυνο Gaslighting: Σταματήστε τις Καταστροφικές Συνέπειες της Ψυχολογικής Χειραγώγησης

Τι είναι το gaslighting;

Το gaslighting είναι μια μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης και συναισθηματικής κακοποίησης, όπου το άτομο που επιδίδεται σε αυτήν προσπαθεί να ανατρέψει την αντίληψή σας για την πραγματικότητα. Προσπαθεί να σας πείσει ότι οι αναμνήσεις ή τα συναισθήματά σας δεν είναι αληθινά ή βάσιμα. Ισχυρίζεται ότι φαντάζεστε πράγματα, ότι είστε υπερευαίσθητοι/-ες, ότι υπερβάλλετε ή ότι τα πράγματα συνέβησαν αλλιώς. Αρνείται επανειλημμένα αυτό που συνέβη, προσπαθεί να σας μπερδέψει, να σας αντικρούσει, να σας πει ψέματα και να σας υποτιμήσει.

Το gaslighting μπορεί να ξεκινήσει διακριτικά, αλλά σταδιακά να σας φέρει σε σημείο να αναρωτιέστε αν είστε φυσιολογικοί. Δεν πρόκειται για απλά ψέματα, αλλά για συστηματική και συχνά σκόπιμη διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το gaslighting τείνει να είναι μακροχρόνιο. Και αυτό το κάνει ακόμη πιο δύσκολο να εντοπιστεί.

Το gaslighting δεν έχει ακριβή μετάφραση στα ελληνικά, ο όρος, όμως, έχει ενδιαφέρουσα προέλευση. Καθιερώθηκε από το θρίλερ Gaslight της δεκαετίας του 1940, όπου ένας άνδρας προσπαθεί να πείσει τη γυναίκα του ότι έχει τρελαθεί, προκειμένου να την κλείσει σε άσυλο και να πάρει την περιουσία της. Μια από τις τακτικές χειραγώγησης που ακολουθεί είναι να χαμηλώνει τα φώτα του γκαζιού στο σπίτι και στη συνέχεια να πείθει τη σύζυγό του ότι δεν είναι χαμηλωμένα. Με τον τρόπο αυτόν προσπαθεί να την κάνει να αμφισβητήσει τη λογική της και να πιστέψει ότι έχει τρελαθεί.

Ποιος είναι ο στόχος ενός gaslighter; Γιατί σας το κάνει αυτό;

Οι χειριστικοί άνθρωποι προσπαθούν να αποκτήσουν εξουσία πάνω σας. Συνήθως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αντισταθμίζουν τις αδυναμίες τους με αυτόν τον τρόπο. Θέλουν να έχουν τον έλεγχο πάνω σας και να γκρεμίσουν τη δική σας αυτοεκτίμηση, για να νιώσουν οι ίδιοι πιο ισχυροί. Συχνά πάσχουν από κάποια διαταραχή προσωπικότητας, όπως ο ναρκισσισμός.

Η ψυχολογική χειραγώγηση εμφανίζεται πιο συχνά μέσα σε μια συντροφική σχέση, αλλά και άλλα μέλη της οικογένειας, συνάδελφοι ή υφιστάμενοι στη δουλειά μπορούν επίσης να αποτελέσουν στόχο της.

Με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το gaslighting έχει χρησιμοποιηθεί σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα για τον έλεγχο των μαζών. Χρησιμοποιείται από θεωρίες συνωμοσίας, ψευδείς ειδήσεις, διαδικτυακά troll, αλλά και από κάποιους πολιτικούς. Εμείς θα μείνουμε στο gaslighting ως μορφή χειραγώγησης στις προσωπικές σχέσεις, επειδή έχετε τη δύναμη να τις επηρεάσετε μόνοι ή μόνες σας.

Πώς μπορείτε να αναγνωρίσετε το gaslighting

Όσο περισσότερο εκτίθεστε στο gaslighting, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η αναγνώρισή του. Ο gaslighter προσπαθεί να στρεβλώσει ή να υπονομεύσει την αντίληψη σας για τον κόσμο και την ίδια την αυτοπεποίθησή σας. Από την πλευρά σας αρχίζετε κι εσείς να κατηγορείτε τον εαυτό σας. Πιστεύετε ότι αντιδράτε υπερβολικά, ότι τα πράγματα δεν συνέβησαν με τον τρόπο που τα θυμάστε ή ότι όντως αξίζετε αυτήν τη μεταχείριση. Αρχίζετε να αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας.

Το άτομο που σας υποβάλλει στο gaslighting συχνά προσπαθεί να σας πείσει ότι νοιάζεται για εσάς και ότι θέλει να σας βοηθήσει. Αυτό το κάνει ακόμη πιο περίπλοκο.

Αυτά είναι τα προειδοποιητικά σημάδια που θα σας βοηθήσουν να αναγνωρίσετε το gaslighting:

• Εσείς και ο gaslighter πάντα διαφωνείτε για κάτι. Αναρωτιέστε αν θυμάστε τα πράγματα σωστά και χάνετε τον έλεγχο των συναισθημάτων σας.
• Ζητάτε συχνά συγγνώμη για κάτι, επειδή απλά αισθάνεστε άσχημα. Στην ουσία, όμως, δεν ξέρετε για ποιον λόγο απολογείστε.

Δυσκολεύεστε όλο και περισσότερο να πάρετε ακόμη και μικρές αποφάσεις για σας. Η αυτοπεποίθησή σας μειώνεται και μπορεί να μην αναγνωρίζετε καν τον εαυτό σας. Αισθάνεστε ανίκανοι ή ανίκανες.

Όπως μας εξηγεί η ψυχολόγος της Hedepy, Στέλλα Ζούλιβιτς*:

(*Η περίπτωση που περιγράφηκε αποτελεί πραγματικό περιστατικό, ωστόσο όλες οι σημαντικές πληροφορίες που μπορεί να κάνουν το ζευγάρι να αναγνωριστεί, έχουν διαφοροποιηθεί.)

5 παραδείγματα gaslighting και ψυχολογικής χειραγώγησης

Αλλά ας μιλήσουμε λίγο πιο συγκεκριμένα, για να είστε σίγουροι. Ακολουθούν τα είδη των φράσεων που αρέσκονται να χρησιμοποιούν οι gaslighters.

1. Αμφισβητούν τις αναμνήσεις σας

• «Δεν έγινε ποτέ κάτι τέτοιο»
• «Δεν ξέρω για τι πράγμα μιλάς»
• «Ποτέ δεν είπα/έκανα κάτι τέτοιο»

2. Μειώνουν τα συναισθήματά σας

• «Δεν χρειάζεται να το παίρνεις στα σοβαρά»
• «Πάλι υπερβάλλεις»

3. Όταν θέλετε να μιλήσετε για τα συναισθήματά σας, αλλάζουν θέμα

•  «Καλά θα κάνεις να μου πεις…»
• «Μην χαλάσεις τη μέρα μας πάλι…» 
• «Πρέπει να σου μιλήσω…»

4. Κατηγορούν εσάς για ότι συμβαίνει

• «Είσαι πολύ ευαίσθητος/-η»
• «Θα πρέπει να σκεφτείς τη συμπεριφορά σου, όχι να κατηγορείς συνέχεια εμένα»

5. Αρνούνται την πραγματικότητα

• «Αυτά είναι απλά η φαντασία σου»
• «Αυτό είναι χαζομάρα» 
• «Μου εξηγείς πώς συμπέρανες κάτι τέτοιο;»

Το gaslighting μπορεί να εμφανιστεί και στον χώρο εργασίας

Για παράδειγμα, μπορεί ο μάνατζερ να κατηγορεί εσάς ή την ομάδα σας για ένα έργο που δεν πήγε καλά. Αν τυχόν εκφράσετε την αντίρρησή σας επειδή η απόφαση ήταν δική του, μπορεί να σας απαντήσει ότι παρεξηγήσατε τον ρόλο του στο έργο ή ότι τα πράγματα δεν έγιναν έτσι.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι όταν κάποιος δεν σας στέλνει πρόσκληση για ένα μίτινγκ και στη συνέχεια αναρωτιέται γιατί δεν εμφανιστήκατε. Δεν θα παραδεχτεί ότι δεν σας έστειλε ποτέ πρόσκληση και θα κατηγορήσει εσάς. Σίγουρα την παραβλέψατε.

Πώς να απαντήσετε στο gaslighting και να αποδυναμώσετε το πρόσωπο που το ασκεί

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να θυμάστε είναι ότι δεν φταίτε εσείς. Τα συναισθήματά σας είναι απολύτως φυσιολογικά. Εμπιστευθείτε τα, και αυτά και τον εαυτό σας. Αν αισθάνεστε ότι κάτι δεν πάει καλά, μάλλον είναι έτσι.

Η βασικότερη άμυνα απέναντι στο gaslighting και σε κάθε άλλο είδος χειραγώγησης είναι η αυτοπεποίθηση, η διεκδικητικότητα και η θέσπιση ορίων. Σε πιο σοβαρές καταστάσεις θα πρέπει να πάτε ακόμη παραπέρα για να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας.

Συγκεκριμένα βήματα για την αποδυνάμωση του χειριστικού ατόμου

• Μην το αφήνετε να υποτιμά τα συναισθήματά σας. Αν σας λέει ότι είστε πολύ ευαίσθητος ή ευαίσθητη ή ότι αντιδράτε υπερβολικά, απαντήστε του με αυτοπεποίθηση: «Μην μου λες πώς να αισθάνομαι. Αυτήν τη στιγμή αισθάνομαι έτσι και δεν μου αρέσει η συμπεριφορά σου».
• Εμπιστευθείτε τις αναμνήσεις σας. Μην αφήσετε κάποιον άλλον να σας πει ότι κάτι συνέβη διαφορετικά από ό,τι πραγματικά συνέβη. Μπορείτε να πείτε: «Ξέρω τι είδα και είμαι 100% σίγουρος/-η γι’ αυτό».
• Καταγράψτε τα γεγονότα. Αν το χειριστικό άτομο διαφωνεί πάντα μαζί σας, ισχυριζόμενο ότι τα πράγματα συνέβησαν διαφορετικά, αρχίστε να τα καταγράφετε. Γράψτε τι είπε και πότε και κάντε το αμέσως μόλις συμβεί, αν μπορείτε.
• Ρωτήστε τους άλλους. Περιγράψτε τις εμπειρίες σας στα αγαπημένα σας πρόσωπα. Αν πρόκειται για κάποιο πρόβλημα στη δουλειά, ρωτήστε τους συναδέλφους σας. Θα ακούσετε μια διαφορετική, αντικειμενική οπτική γωνία και ίσως διαπιστώσετε ότι κι εκείνοι βλέπουν τα γεγονότα με τον ίδιο τρόπο.
• Μην παίζετε το παιχνίδι του. Θέστε αυστηρά όρια και επικοινωνήστε τα με ηρεμία και σαφήνεια. Αν δεν τα τηρήσει, σταματήστε την επικοινωνία σας μαζί του. Για παράδειγμα, μπορείτε να πείτε: «Αν συνεχίσεις να διατυπώνεις κατηγορίες, δεν θα συζητήσω άλλο αυτό το θέμα μαζί σου».
• Αποφύγετε την απομόνωση: Σε σοβαρές περιπτώσεις, το χειριστικό άτομο μπορεί να προσπαθήσει να σας απομονώσει από τους άλλους για να σας έχει πιο εύκολα υπό τον έλεγχό του. Μην το αφήσετε να μπει ανάμεσα σε εσάς και την οικογένειά ή τους φίλους σας. Εάν κάνει οποιουσδήποτε ισχυρισμούς σχετικά με τους κοντινούς σας ανθρώπους, ελέγξτε τα λεγόμενά του πριν τα πιστέψετε.

Μην μένετε μόνοι

Η αντιμετώπιση του gaslighting είναι μια πραγματική ψυχική πρόκληση, καθώς μπορεί να φτάσει στο σημείο της ψυχολογικής κακοποίησης. Εμπιστευτείτε τα αγαπημένα σας πρόσωπα και εξετάστε το ενδεχόμενο να ζητήσετε επαγγελματική βοήθεια από έναν ψυχοθεραπευτή. Είναι σημαντικό να μιλήσετε για τα συναισθήματά σας και να ακούσετε μια τρίτη, αντικειμενική οπτική. Ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να σας βοηθήσει να δείτε την κατάσταση με μια νηφάλια, αμερόληπτη ματιά. Θα σας δώσει συμβουλές για το πώς μπορείτε να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας σε συγκεκριμένες καταστάσεις και θα σας βοηθήσει να διαχωρίσετε τον εαυτό σας από το άτομο που σας υποβάλλει στο gaslighting.

Στην Hedepy έχουμε πάνω από 30 επαληθευμένους ψυχοθεραπευτές και μπορείτε να κάνετε την πρώτη σας συνεδρία μέσα σε λίγες μόνο ημέρες. Όλα γίνονται online, από οπουδήποτε αισθάνεστε ασφαλείς. Μάθετε πώς λειτουργεί η διαδικτυακή ψυχοθεραπεία και κλείστε ραντεβού με λίγα μόνο κλικ.

Σας αξίζει να είστε σε μια σχέση στην οποία υπάρχει αγάπη, σεβασμός και κατανόηση. Οι ψυχολόγοι – ψυχοθεραπευτές μας μπορούν να σας βοηθήσουν να διαχωριστείτε από το χειριστικό άτομο.